Rodzina Kapturów: z Mieczewa do Michigan (część 2)
- Joseph Martin, Sylwia Ufnalska
Oto dalsza część historii emigrantów z Mieczewa. (Pierwszą część można przeczytać tutaj: http://www.mieczewo.com/historia-mieczewa/1175-rodzina-kapturów-z-mieczewa-do-michigan-część-1.html). Za konsultacje w kwestiach wojskowych bardzo dziękujemy Tomisławowi Paciorkowi z Rogalina (http://spikehelmets.pl/index.php?page=o-nas)
Kościelna dokumentacja [w języku łacińskim – przyp. tłum.] ślubu Kaspra i Franciszki, a także dokumentacja chrztów ich dzieci, świadczą o tym, że Kasper Kaptur był bezrolnym chłopem (po łacinie inquilinus). To oznaczało, że nie posiadał on własnej ziemi, a więc znajdował się na dole drabiny społecznej. Najwyższą z kategorii społecznych na wsi był kmieć (cementhonis). Był to zamożny chłop posiadający własne gospodarstwo o powierzchni co najmniej jednego łana ziemi, czyli około 17,5 hektara. Z kolei półrolnik (semi-cementhonis) miał pół łana, zaś zagrodnik (hortulanus) – ćwierć łana. Ostatnie dwie grupy chłopów musiały uzupełniać swój dochód najmując się do pracy u innych. Chłopi z wszystkich tych trzech grup mieli zwykle własne chaty kryte strzechą, zabudowania gospodarcze, ogródki warzywne, narzędzia i zwierzęta pociągowe, ale wszystko to należało do szlachty, której byli poddanymi.[1]
Bezrolny chłop (inquilinus )to ogólne pojęcie, używane czasem zamiast dokładniejszych polskich klasyfikacji. Choć obejmuje grupę ludzi znajdujących się na dole drabiny społecznej, nie wszyscy oni byli zupełnie pozbawieni ziemi. Tzw. ogrodnik mieszkał w domu należącym do szlachty, otoczonym ogródkiem przydomowym, ale nie posiadał ziemi rolnej. Tzw. chałupnik miał tylko niewielką chatę. Tzw. komornik nie miał nawet własnej chaty, tylko żył w izbie albo części domu, który należał do kogoś innego.[2] Wg spisu mieszkańców Mieczewa, Kasper był chałupnikiem (po niemiecku: hausler)[3]. Nie był więc bogatym człowiekiem. Był ubogim chłopem, który posiadał niewiele dóbr materialnych.
Mimo to, udało mu się przybyć do Stanów Zjednoczonych. W wieku 45 lat, Kasper Kaptur, dotarł do Castle Garden [obecnie Castle Clinton – przyp. tłum.] w Nowym Jorku 6 lipca 1881 roku. Przypłynął tam statkiem parowym Westphalia z Hamburga i Hawr.[4] Lista podróżnych wyruszających z Hamburga 22 czerwca zawiera informację, że pochodził z Mieczewa.[5] Być może nigdy się nie dowiemy dlaczego przybył do USA ani gdzie tam zamieszkał. Ponieważ jego brat Walenty z rodziną mieszkał w Buffalo, w stanie Nowy Jork, i prawdopodobnie zapłacił za jego podróż, Kasper mógł przez jakiś czas mieszkać u nich. Z drugiej jednak strony, wielu jego sąsiadów z rodzinnej wsi osiedliło się na stałe wraz z rodzinami w miejscowości Calumet [nazywanej wtedy Red Jacket – przyp. tłum.], w stanie Michigan. Być może także on rozważał przeprowadzenie się z całą rodziną do USA. Możliwe też, że zdecydował się przeprowadzić, ale jego żona lub inni członkowie rodziny namówili go, by powrócił do Polski. Nie zachowała się dokumentacja jego podróży powrotnej, ale powrócił on do Mieczewa, gdzie zmarł kilka lat później. Dalsze badania mogą wyjaśnić gdzie spędził on te kilka lat w USA.
Mikołaj (Nicholas) i Marcjanna (Marcyanna) biorą ślub
Pierwszym dzieckiem Kaspra był Mikołaj Kaptur, który urodził się 1 września 1861 roku. Mateusz Nowak i Józefa Rozmiarek zostali jego rodzicami chrzestnymi, gdy Ks. Lambert Pluszczewski ochrzcił go 8 września 1861 roku w kościele w Bninie (ryc. 2-3).[6] Bnin [kiedyś samodzielne miasto, obecnie część Kórnika – przyp. tłum.], położony pomiędzy jeziorem Bnińskim a Kórnikiem, należał do powiatu śremskiego. W roku 1881 składał się ze 126 domów i miał 1303 mieszkańców, z których 1040 było katolikami. W owym czasie było to jedyne miasto w Poznańskiem w którym nie było społeczności żydowskiej. W Bninie znajdowały się 4 miejsca targowe, budynek poczty, szkoła podstawowa oraz kościół. Miasto to należało do hrabiego Jana Działyńskiego, który mieszkał w pobliskim zamku i był właścicielem gruntów rolnych uprawianych przez miejscowych chłopów. Zanim stało się własnością Działyńskich, miasto to było siedzibą rodziny Bnińskich, pochodzących z Wielkopolski. Dziś za kościołem, po drugiej stronie jeziora, znajdują się ruiny, będące prawdopodobnie pozostałością warownego zamku. W XV w. Andrzej Bniński, dziedzic tego miasta i biskup poznański [który był sekretarzem króla Władysława Jagiełły – przyp. tłum.], ufundował kościół św. Wojciecha w Bninie.[7]
Ryc. 2. Panorama Kórnika i Bnina z 1798 r. Źródło: http://zamki.res.pl/kornik.htm
Ryc. 3. Gotycka chrzcielnica przeniesiona z ówczesnego kościoła pw. św. Wojciecha w Bninie do obecnego (poewangelickiego) kościoła parafialnego. Zarówno Mikołaj jak i Marcjanna byli w niej ochrzczeni.
Według opowieści rodzinnych, Mikołaj został wcielony do wojska pruskiego w wieku 20 lat. Służył przez 5 lat w jednostce kawalerii (ułani), uzbrojonej w lance i szable.[8] Było to w latach 1881‑1886, kiedy na terenie obecnej Polski panował pokój, więc prawdopodobnie Kasper nigdy nie brał udziału w walkach zbrojnych. Jego oddział przypuszczalnie był skoszarowany w Poznaniu. Niestety dokumentacja wojska pruskiego uległa zniszczeniu podczas drugiej wojny światowej, więc dokumenty wojskowe dotyczące Mikołaja nigdy nie zostaną odnalezione.[9] Armia Cesarstwa Niemieckiego była podzielona na 24 okręgi wojskowe. [Armia pruska miała 21 okręgów, a kolejne 3 okręgi tworzyły armię Bawarii – przyp. tłum.] Księstwo Poznańskie było Okręgiem V, z głównym dowództwem i garnizonem w Poznaniu.[10] Ówczesny 10 Pułk Ułanów był jedynym pułkiem ułanów utworzonym w Poznaniu. Był częścią 9 Brygady Kawalerii i należał do V Korpusu. Stacjonował w Sulechowie (Züllichau).[11] Prawdopodobnie więc Mikołaj należał do tego oddziału.
Kiedy ukończył służbę, albo może gdy był jeszcze żołnierzem, Mikołaj spotkał swoją przyszłą żonę, Marcjannę Skibińską, córkę Tomasza Skibińskiego i Franciszki z domu Wojkiewicz (ryc. 4). Marcjanna urodziła się w Mieczewie 22 lutego 1862 roku i została ochrzczona przez Ks. Lamberta Pluszczewskiego w parafii św. Wojciecha. Jej chrzestnymi byli Andrzej Cichowlas i Łucja Wojkiewicz.[12] Była czwartym z jedenaściorga dzieci, spośród których pięcioro umarło w niemowlęctwie. Po 25 latach, 23 stycznia 1887 roku, Marcjanna i Mikołaj Kapturowie zostali z kolei chrzestnymi Marcjanny Smentczak [możliwy też inny wariant pisowni: Smętczak – przyp. tłum.], córki Franciszka Smentczaka i Marianny Toboły. Mikołaj miał bowiem sześcioro przyrodniego rodzeństwa o nazwisku Toboła, gdyż pierwszym mężem jego matki był Walenty Toboła. Można przypuszczać, że na spotkaniu członków bliższej i dalszej rodziny z okazji tego chrztu tańczono polkę, pito wódkę i jedzono chruściki. Taka jest polska tradycja.
Ryc. 4. Franciszka i Tomasz Skibińscy z córką Marią
Według innej historii rodzinnej, do wyjazdu do Stanów Zjednoczonych zachęcił Mikołaja jego przyrodni brat, Piotr (Peter) Toboła, który pracował w kopalni miedzi w Calumet.[13] Piotr przybył do Stanów Zjednoczonych do Castle Garden w Nowym Jorku 21 marca 1882 roku. Przypłynął z Hamburga statkiem parowym Bohemia.[14] Podobno opowiadał mu historie o pieniądzach, jakie można zarobić i ziemi, jaką można kupić w USA. W opowieściach rodzinnych brakowało informacji o tym, że wuj Marcjanny, Piotr (Peter) Wojkiewicz, przybył do portu Castle Garden 5 czerwca 1871 roku statkiem parowym Holsatia z Hamburga. Był młynarzem i piekarzem, i większość członków jego rodziny poszła jego śladem w następnych latach.[15]
Piotr z przeinaczonym nazwiskiem Wykewitch pojawił się w amerykańskim spisie powszechnym w 1880 roku w Calumet (w hrabstwie Houghton w stanie Michigan) jako współlokator Jerzego (George) i Józefiny (Josephine) Bomblińskich.[16] Dalsze badania wykazały, że Josephine była córką Piotra. Poza tym, inna córka Piotra, Lucyna (Lucy), wyszła za Johna Szatkowskiego około 1876 roku. Mężem kolejnej córki, Marianny, został Tomasz (Thomas) Mosiniak, 26 listopada 1882 roku, a jeszcze inna córka, Petronella, wyszła za Piotra Tobołę 11 listopada 1882 roku. Z kolei syn Piotra, Walenty (Valentine), ożenił się z Anną Luką 22 października 1889 roku, a drugi syn, Jan (John), wziął sobie za żonę Magdalenę Mydlarz 9 stycznia 1890 roku.[17] Wszystkie te śluby odbyły się w Red Jacket [teraz Calumet – przyp. tłum.]. Żona Piotra, Wiktoria (Victoria), przybyła do Stanów Zjednoczonych statkiem parowym Frisia z Hamburga 10 czerwca 1882 roku. Podróżowała ze swą córką Marianną i synem Janem.[18] Być może więc członkowie rodziny z obu stron zachęcali Mikołaja i Marcjannę do przeniesienia na stałe do USA. Wielu imigrantów przybyło do USA dlatego, że mieli oni tam już jakichś członków rodziny, którzy mogli im pomóc po przyjeździe.
Tymczasem, 20 lutego 1887 roku, Mikołaj Kaptur poślubił Marcjannę Skibińską (ryc. 5) podczas ceremonii w kościele pw. św. Wojciecha, a błogosławił im ks. Bolesław Antoniewicz. Mikołaj miał wtedy 25 lata, a Marcjanna – 24 lata. Świadkami ślubu byli Franciszek Smentczak i Andrzej Skibiński.[19] Ponieważ ksiądz zanotował w księdze jedynie, że Mikołaj był kawalerem a ona panną, nie wiadomo kim Mikołaj był z zawodu. Można jednak przypuszczać, że uprawiał ziemię, podobnie jak inni mieszkańcy Mieczewa. Ponieważ było to wiejskie wesele, prawdopodobnie przyjaciele młodej pary upletli wianek z liści rozmarynu dla panny młodej, jak to było wtedy w zwyczaju. Pośród pamiątek przekazywanych w rodzinie z pokolenia na pokolenie jest prosta srebrna obrączka Marcjanny, która w roku 2005 należała do Donalda Martina z Houston w Teksasie.
Ryc. 5. Marcjanna i Mikołaj w roku 1901.Podczas przyjęcia ślubnego Mikołaj i Marcjanna mogli postąpić zgodnie z inną polską tradycją weselną, dotyczącą chleba, wina, soli i srebrnej monety. Zarówno pan jak i panna młoda zjadali po kawałku chleba, co oznaczało „Abyście nigdy nie byli głodni”. Później pili trochę wina [raczej gorzałki[20] – przyp. tłum.], co oznaczało „Cieszcie się życiem”. Następnie kładli sobie szczyptę soli na języku, co oznaczało „Pokonujcie wszelką gorycz w życiu”. Na koniec, pomiędzy swoje prawe dłonie kładli srebrną monetę i trzymali ją razem, co oznaczało „Bądźcie bogaci, zdrowi i nigdy nie zaznajcie biedy.”[21] Później świętowano dalej, z tańcami, muzyką, jedząc m.in. kiszkę(kaszankę), pierogii kołaczki (małe ciasta). Życie pokazało, że ich małżeństwo było błogosławione zdrowymi dziećmi, wiarą, ciężką pracą, podróżami i szczęśliwymi wspomnieniami.
[ciąg dalszy nastąpi]
[1] Mary S. Hartig, „Farm-Working Serfs of Poland”, Rabbit Tracks, (Thousand Oaks, CA: Conejo Valley Genealogical Society, zima 1988) tom 6, nr. 4, s. 103.
[2] Hartig, „Farm-Working Serfs of Poland,” s. 103.
[3] Listy Dusz. (Poznań: Archiwum Państwowe w Poznaniu), Mieczewo, tom 196 (1822-1829), s. 49.
[4] Dane pasażera: Kasper Kaptur, w księdze pokładowej statku parowego Westphalia („S.S. Westphalia Passenger Manifest”), 6 lipca 1881, wiersz 594, wg Passenger Lists of Vessels Arriving at New York, NY, (1820-1897); micropublikacja M-237, (Chicago: National Archives), roll 439.
[5] Dane pasażera: Kasper Kaptur, w „S.S. Westphalia Passenger Manifest”, 22 lipca 1881, wiersz 594, wg Passenger Lists of Vessels Departing from Hamburg. (April 1 – June 30, 1881); (Fort Wayne: Allen County Public Library), Band 40.
[6] Poznań, księgi parafii katolickiej w Bninie, FHL, mikrofilm 1169513.
[7] Sulmierski, Chlebowski i Walewski, Słownik geograficzny, s. 255.
[8] Vincent Kaptur (Grosse Pointe Park w stanie Michigan), list do autora, z 23 lutego 1971 r. Nieżyjący już Vincent Kaptur był synem Mikołaja i Marcjanny Kapturów.
[9] Andreas Behling, list elektroniczny do autora, z 2001 r.
[10] The Imperial German Army. Divisional/Brigade Assignments for the Cavalry: By Regiments, http://users.hunterlink.net.au/~maampo/militaer/div_ass/regt-divkav.html, 15 listopada 2003.
[11] Alex Luck (Mount Desert w stanie Maine), list elektroniczny do autora, z 21 lipca 2005 r.
[12] Poznań, księgi parafii katolickiej w Bninie, mikrofilm 1169513.
[13] Vincent Kaptur, list do autora, z 23 lutego 1971 r.
[14] Glazier i Filby, Germans to America, tom 41, s. 384.
[15] Dane pasażera: Peter “Woikiewicz”, w S.S. Holsatia Passenger Manifest, 5 czerwca 1871 r., wiersz 322, wg Passenger Lists of Vessels Departing from Hamburg, (January 13 – December 23, 1871); (Fort Wayne: Allen County Public Library, Band 25.
[16] George “Bombelinsk” z domostwem, 1880 U.S. Census, hrabstwo Houghton w stanie Michigan, miasto Calumet, E.D. 10, S.D. 4, s. 52, domostwo 332, rodzina 418; National Archives, mikrofilm T-9, roll 581.
[17] Księga małżenstw hrabstwa Houghton (Houghton County Marriage Registry). County Clerk's Office, Houghton, Michigan. FHL, mikrofilm 1008267.
[18] Glazier i Filby, Germans to America, tom 43, 173.
[19] Poznań, księgi parafii katolickiej w Bninie z lat 1636-1920, FHL, mikrofilm 1194660.
[20] Jolanta Valentin, Polskie tradycje weselne, http://www.dreamsoflife.pl/polskie-tradycje-weselne.html
[21] Polish Wedding Traditions, http://www.udonet.com/laura/wedding/polish.html, 15 November 2003.
